محمدرضا محمدزمانی، تحلیلگر شرکت تامین سرمایه کاردان؛ صندوق‌های سرمایه‌گذاری یکی از روش‌های سرمایه‌گذاری غیرمستقیم است که در سال‌های اخیر مورد توجه سرمایه‌گذاران در جهان قرار گرفته است. توسعه این شیوه سرمایه‌گذاری زمینه‌ساز تجهیز منابع سرمایه‌ای به بخش مولد اقتصاد از طریق تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی است. از دلایل محبوبیت سرمایه‌گذاری غیرمستقیم افزایش چشمگیر حجم و سرعت گردش اطلاعات و ماهیت تخصصی این فعالیت است. برای مثال در کشور آمریکا که تجهیز منابع از طریق بازار سرمایه صورت می‌پذیرد در سال 1980 صرفا 5.7 درصد خانوارها اقدام به سرمایه‌گذاری غیرمستقیم از طریق صندوق‌ها نموده بودند و این رقم در سال 2020 به 45.7 درصد افزایش یافته است.
در حال حاضر، 327 صندوق سرمایه‌گذاری در ایران مشغول فعالیت هستند که از این تعداد 102 صندوق از نوع سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت، 89 صندوق از نوع سرمایه‌گذاری در سهام و 22 صندوق از نوع سرمایه‌گذاری مختلط است. جمع ارزش صندوق‌های با ماهیت سرمایه‌گذاری در سهام 61 هزار میلیارد تومان است که در مقایسه با ارزش بازار بورس و فرابورس بسیار ناچیز است. با توجه به توضیحات ذکر شده توسعه فرهنگ سرمایه‌گذاری غیرمستقیم ضروری می‌نماید و در این مقاله به این مهم پرداخته شده است.
در ادامه ابتدا مزیت‌های سرمایه‌گذاری غیرمستقیم شمرده شده است و سپس عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری و به ویژه صندوق‌های سرمایه‌گذاری شاخصی ارائه گردیده است.
مزایای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم
مدیریت حرفه‌ای
سرمایه‌گذاری غیرمستقیم از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری منجر به بهره‌مندی از توانایی‌ها و مهارت‌های افراد حرفه‌ای می‌شود و به تبع آن زمینه تحلیل حداکثری بازار و خرید و فروش در قیمت مناسب و همچنین بهره‌مندی حداکثری از فرصت‌ها فراهم می‌گردد. همچنین مدیر صندوق ملزم به رعایت چارچوب ابلاغی توسط سازمان در خصوص حدود سرمایه‌گذاری است که منجر به مدیریت ریسک صندوق می‌شود.
بهره‌مندی از مزایای جانبی
در سال‌های اخیر برخی از عرضه‌های اولیه صرفا به صندوق‌های سرمایه‌گذاری تخصیص می‌یابد و یا حجم معینی از عرضه به صندوق‌های تعلق می‌گیرد که زمینه ساز افزایش بازدهی و بهبود عملکرد صندوق‌ها است. از مزایای دیگر سرمایه‌گذاری غیرمستقیم از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری کاهش کارمزد خرید و فروش در مقایسه با سرمایه‌گذاری مستقیم است. لزوم تامین نقدشوندگی صندوق‌هاي سرمایه‌گذاري در مقایسه با سرمایه‌گذاری مستقیم نیز از دیگر جذابیت‌های این شیوه سرمایه‌گذاری است.
نظارت و شفافیت اطلاعاتی
صندوق‌های سرمایه‌گذاری تحت نظارت سه نهاد سازمان بورس و اوراق بهادار، متولی و حسابرس مورد بازرسی هستند و کلیه فعالیت‌های آن‌ها به صورت شفاف اطلاع‌رسانی می‌شود. همچنین متولی صندوق به صورت مستمر بر عملکرد صندوق نظارت دارد. همچنین صندوق‌های سهامی توسط موسسات رتبه بندی و بر اساس معیارهای مشخص درجه‌بندی می‌شوند که این امر به شناخت صندوق‌های با عملکرد بهتر و با ثبات‌تر کمک خواهد کرد.
صرفه‌جویی نسبت به مقیاس
با توجه به اینکه صندوق‌های سرمایه گذاری از گردآوری سرمایه‌های خرد تشکیل می‌شوند، بنابراین امکان استفاده از مزایای یک مجموعه سرمایه گذاری بزرگ برای دارندگان آن فراهم می‌شود و کلیه هزینه‌های مربوط به گردآوری و تحلیل اطلاعات مورد نیاز و همچنین دریافت سود سهام و سود اوراق تحت مالکیت میان همه سرمایه‌گذاران تقسیم می‌شود.
با توجه به مزایای ذکر شده انتخاب سرمایه‌گذاری غیرمستقیم زمینه‌ساز بهبود عملکرد سرمایه‌گذاران در مقایسه با سرمایه‌گذاری مستقیم است. در ادامه به بررسی عملکرد صندوق‌ها پرداخته شده است.
عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری
نگاه همه جانبه به عملکرد صندوق‌ها زمینه‌ساز موفقیت سرمایه‌گذاری است. برای بررسی عملکرد صندوق‌ها باید به بیانیه سیاست سرمایه‌گذاری، بازدهی و ریسک صندوق توجه نمود. مهمترین عامل مورد توجه سرمایه‌گذاران بیانیه سیاست سرمایه‌گذاری است. در بیانیه سیاست سرمایه‌گذاری نحوه مدیریت صندوق شامل ترکیب و وزن سرمایه‌گذاری تشریح می‌گردد و معیارهای ارزیابی عملکرد و بازبینی نیز معرفی می‌گردد. این بیانیه تشریح‌کننده عملکرد آتی صندوق است.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام شامل صندوق‌های شاخصی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری عادی هستند. در بیانیه سیاست سرمایه‌گذاری صندوق‌های شاخصی تعقیب شاخص با کمترین انحراف مدنظر قرار گرفته است لذا ترکیب این صندوق‌ها شباهت بسیار زیادی با ترکیب شاخص دارد.
پژوهش حاضر به بررسی و مقایسه عملکرد 5 ساله صندوق‌های سرمایه گذاری پرداخته شده است. جهت ارائه نتایج قابل اتکا صندوق‌های با دارایی تحت مدیریت بیشتر از 1،000 میلیارد تومان و عمر بیشتراز 5 سال (شامل دوره رکود و رونق) پرداخته است. همچنین کلیه صندوق‌های شاخصی نیز انتخاب شده است. صندوق‌های ارائه شده در جدول زیر با توجه به پارامترهای ذکر شده و در تاریخ تهیه این گزارش انتخاب شده است.
صندوق‌های مورد بررسی در پژوهش
در جدول زیر بازده صندوق‌های ذکر شده در بازه زمانی مدنظر ارائه شده است. همان‌طور که مشاهده می‌شود میانگین بازدهی صندوق‌های انتخاب شده بیش از بازدهی شاخص کل است.
بازدهی صندوق‌های منتخب در 5 سال گذشته
| شرح |
1396 |
1397 |
1398 |
1399 |
1400 |
| شاخص کل |
25% |
86% |
187% |
155% |
5% |
| تجارت شاخصی کاردان |
23% |
76% |
168% |
185% |
7% |
| شاخصی کارآفرین |
25% |
66% |
140% |
155% |
10% |
| شاخص سی شرکت بزرگ فیروزه |
35% |
73% |
136% |
161% |
11% |
| توسعه اندوخته آینده |
27% |
87% |
179% |
189% |
10% |
| سپهر کاریزما |
20% |
97% |
174% |
191% |
6% |
| هستی بخش آگاه |
34% |
95% |
188% |
210% |
6% |
| مشترک بانک خاورمیانه |
13% |
85% |
266% |
161% |
0% |
| مشترک ارزش کاوان آینده |
12% |
92% |
356% |
169% |
-3% |
| مشترک امید توسعه |
19% |
86% |
147% |
135% |
5% |
| مشترک پیشتاز |
28% |
99% |
149% |
173% |
25% |
| مشترک پیشرو |
30% |
92% |
157% |
148% |
8% |
| زرین پارسیان |
5% |
99% |
185% |
142% |
3% |
|
میانگین بازدهی صندوق ها |
23% |
87% |
187% |
168% |
7% |
شایان ذکر است در سال 1400 شاخص کل 4.6 درصد رشد و شاخص هم‌وزن 21 درصد کاهش یافت. 27 صندوق از 89 صندوق بازدهی بیشتری از شاخص کل داشتند. میانگین بازدهی 10 صندوق با عملکرد برتر و عملکرد ضعیف‌تر در محدوده 25+ و 25- درصد است در حالی که میانگین بازدهی سهام در بازه 101+ و 76- درصد است. همان‌طور که ذکر شد سرمایه‌گذاری غیرمستقیم مزایای بیشتری در مقایسه با سرمایه‌گذاری مستقیم دارد که در بررسی عملکرد نیز قابل مشاهده است.
در سال 1400 هر 4 صندوق شاخصی (تجارت شاخصی کاردان، شاخصی بازار آشنا، مشترک شاخصی کار آفرین و 30 شرکت بزرگ فیروزه) بازدهی بیشتری از شاخص داشته‌اند که نشان‌دهنده اهمیت بیانیه سیاست سرمایه‌گذاری در توفیق دسترسی به عملکرد مطلوب است.
در این پژوهش از منظر آماری نیز به بررسی احتمال موفقیت سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در مقایسه با عملکرد شاخص پرداخته شده است. میانگین تعداد صندوق‌های با عملکرد بهتر از شاخص در میان صندوق‌های منتخب به عنوان احتمال موفقیت سیاست شناخته شده است. در جدول زیر احتمال موفقیت در سال‌های مورد بررسی ارایه شده است.
احتمال موفقیت سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در میان صندوق‌های منتخب
همان‌گونه که در جدول ارایه شده است در اغلب سال‌ها احتمال موفقیت بیش از 50 درصد است که نشان‌دهنده برتری سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در مقایسه با سرمایه‌گذاری مستقیم است.
عامل حائز اهمیت دیگر برای سرمایه‌گذاران خرد بهره‌مندی از بازدهی مطلوب در زمان خروج از صندوق است. با توجه به جذابیت کسب بازدهی متناسب با دوره سرمایه‌گذاری در صندوق، افزایش همبستگی بازدهی صندوق و شاخص کل به عنوان معیار توفیق در کسب بازدهی متناسب با زمان خروج از صندوق در نظر گرفته شده است. در جدول زیر همبستگی بازدهی صندوق‌های منتخب با شاخص کل ارائه شده است. همبستگی عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری با شاخص کل به طور میانگین بیشتر از 70 درصد بوده در حالی که همبستگی عملکرد صندوق‌های شاخصی با شاخص کل بیشتر از 90 درصد بوده است. همان‌طور که مشاهده می‌شود صندوق‌های شاخصی همبستگی بیشتری در مقایسه با سایر صندوق‌های سهامی دارد که نشان دهنده برتری سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها در مقایسه با صندوق‌های سهامی عادی است.
همبستگی بازدهی صندوق‌های منتخب با شاخص کل در دوره مورد بررسی
با توجه به مطالب گفته شده در مقاله حاضر و با توجه به مزایای سرمایه گذاری غیر مستقیم (شفافیت اطلاعاتی، نقدشوندگی، کارمزد کمتر، مدیریت حرفه‌ای دارایی‌ها و بازدهی بسیار مناسب)، این نوع سرمایه‌گذاری توصیه می‌شود.